Hurriler hakkında temel bilgiler

Hurriler hakkında temel bilgiler

Hurriler, MÖ 3. binyılın sonlarına doğru Mezopotamya’nın kuzeyinde, özellikle Doğu Anadolu, Kuzey Irak ve Kuzeybatı İran bölgelerinde yaşamış eski bir halktır. Hurri halkı, kendine özgü bir dili olan ve Hint-Avrupa dilleriyle akraba olmayan Hurri dilini konuşuyordu. Bu dili yazılı olarak çoğunlukla çivi yazısıyla kullanmışlardır.

Hurriler hakkında temel bilgiler:

Coğrafya: Günümüzdeki Doğu ve Güneydoğu Anadolu (özellikle Van, Hakkâri, Urfa), Kuzey Irak ve Suriye’nin kuzeyi.

Dil: Hurri dili; izole bir dildir, günümüze tam olarak çözülememiştir ama Urartuca ile akrabadır.

Köken: Nereden geldikleri kesin bilinmemekle birlikte, MÖ 3. binyılda Zagros dağları çevresinde ortaya çıktıkları düşünülmektedir.

Tarihteki rolleri:

MÖ 2. binyılda Mitanni Krallığı’nın kurucu halkıdırlar.

Hititler, Asurlular ve diğer Mezopotamya uygarlıklarıyla hem savaş hem de etkileşim içinde olmuşlardır.

Özellikle Mitanni Krallığı (yaklaşık MÖ 1500-1300), Hurrilerin siyasi olarak en güçlü dönemidir.

Kültür:

Hurriler, Mezopotamya dinlerinden etkilenmiş ve bazı tanrılar (örneğin Teşup) onların kültüründen Hititler gibi halklara da geçmiştir.

Arkeolojik bulgular, gelişmiş bir çömlekçilik, tarım ve hayvancılık faaliyetleri yürüttüklerini gösterir.

Hurriler zamanla tarih sahnesinden silinmiş ama kültürel etkileri Hititler ve Urartular gibi sonraki uygarlıklarda devam etmiştir.

Hurri dili, MÖ 3. binyıldan MÖ 1. binyılın başlarına kadar Mezopotamya’nın kuzeyinde konuşulmuş, günümüzde artık ölü bir dildir. Bu dili konuşanlar Hurrilerdi ve dili, özellikle Mitanni Krallığı döneminde geniş bir coğrafyada etkili olmuştur.

Hurri Dili Hakkında Temel Bilgiler:

Dil ailesi:
Hurri dili, bilinen hiçbir büyük dil ailesine ait değildir. Genellikle izole bir dil olarak kabul edilir. Ancak Urartu diliyle (MÖ 9–6. yüzyıl, Doğu Anadolu) yakın akraba olduğu düşünülür. Bu nedenle bazen “Hurro-Urartuca” dil grubu adıyla anılır.

Yazı sistemi:
Hurri dili çivi yazısıyla yazılmıştır. Hurriler yazıyı Sümerler’den etkilenerek kullanmış, ancak çoğu zaman Akad çivi yazısı sistemini benimsemişlerdir.

Belgeler:
Hurri dilindeki yazılı belgeler genelde:

Dini metinler,

Dualar,

Mitolojik hikâyeler,

Antlaşmalar ve

Diplomatik yazışmalardır.

En önemli metinlerden biri, Hititler tarafından yazıya geçirilmiş Hurri ilahileri ve Mitanni antlaşmalarında geçen tanrı adlarıdır.

Özellikleri:

Çekimli bir dildir (isimlerin ve fiillerin farklı eklerle çeşitli hâllere girmesi).

Ergatif yapıya sahiptir; yani özne-nesne-fiil ilişkisi Hint-Avrupa dillerinden farklıdır.

Birçok bileşik fiil ve ekli yapı kullanır.

Hurri Dilinin Etkileri:

Hurri dili, Hititler üzerinde önemli bir etki bırakmıştır. Hitit dini metinlerinde Hurri tanrıları ve Hurrice dualar sıkça yer alır.

Mitanni Krallığı’nda, özellikle kraliyet çevresinde bazı Hint-Avrupa kökenli kelimeler (özellikle atçılıkla ilgili terimler) Hurri diline girmiştir. Bu durum, Mitanni elitlerinin kısmen Hint-Avrupalı (muhtemelen Hint-Aryan kökenli) olabileceğine işaret eder.

İşte Hurri dilinden bilinen en meşhur örneklerden biri: “Hurri İlahisi” (ya da “Hurri Ayin İlâhisi”) – bu metin, Hitit başkenti Hattuşa’da çivi yazısıyla bulunmuş ve Hurrice yazılmış en eski müzik notaları arasında yer alır.

Hurri İlahisi’nden Bir Bölüm (Çeviriyle Birlikte):

Orijinal Hurrice metnin telaffuzu kesin bilinmemekle birlikte, çivi yazılı metin çözümlemelerine göre örnek bir bölüm şöyledir:

Transliterasyon (yaklaşık):
“eštēn ištēni lēlū ḫattila šēna ḫattila ēna šēna ēna…”

Türkçe çeviri (anlam olarak):
“Gecenin gecesine, dua ettim. Kalbimle, ruhumla, tekrar tekrar dua ettim…”

Bu Metnin Özellikleri:

Dini içeriklidir, bir tür ilahi veya dua metnidir.

Çok tekrar içerir – bu, şarkılı ya da ritüel bir formda okunduğunu gösterir.

Müzikle birlikte söylenmiş olması muhtemeldir. Bu nedenle dünyanın en eski müzik sistemiyle ilişkili metinlerinden biridir.

Bazı tabletlerde bu metin nota benzeri işaretlerle birlikte verilmiştir (özellikle Ugarit’teki benzer örneklerde).

Hurri dili tam olarak çözülmemiştir. Bu yüzden çeviriler, genellikle çift dilli (Hurri-Akadça) metinler veya metnin içeriğinden tahmin yoluyla yapılmaktadır.